Barbara Majewska (wspomnienie Doroty Jareckiej)

Edward Dwurnik, Portret nr 42 Critique d’Art (Barbara Majewska), 1979; źródło: Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki

W Warszawie, 29 marca 2024 roku, zmarła Barbara Majewska, krytyczka i historyczka sztuki. Urodziła się w 1933 roku, mieszkała w Warszawie i w Paryżu, w latach 1990–1993 była dyrektorką warszawskiej Zachęty. Należała do Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Sztuki AICA. 

W 1955 roku ukończyła studia historii sztuki na Uniwersytecie Warszawskim. Pracę magisterską napisała o rzeźbie średniowiecznej, jednakże już wtedy najbardziej pociągała ją sztuka współczesna. Publikowała od 1956 roku w takich czasopismach jak „Przegląd Kulturalny”, „Nowa Kultura”, „Współczesność”. Należała do grona krytyków, którzy dostali skrzydeł w okresie odwilży, wcześnie wsparła dążenia artystów nowoczesnych, pisząc teksty o wystawie w Arsenale i wystawie Grupy 55, a także o twórczości Andrzeja Wróblewskiego. Zwracała uwagę na twórczość kobiet, m.in. Ariki Madeyskiej czy Urszuli Broll. Barbara Majewska jako krytyk sztuki była czuła na zawłaszczenia ideologiczne. Ważnym kryterium była dla niej autentyczność i „prawda artystyczna”, wierzyła w misję krytyka i w posłannictwo sztuki. „Sztuka pewne rzeczy przewiduje i pewne rzeczy tłumaczy własnym językiem, jest także formą dyskursu o świecie współczesnym – i to mnie pasjonuje” – mówiła w wywiadzie udzielonym Wiesławie Wierzchowskiej w 1988 roku i opublikowanym w książce „Sąd nieocenzurowany”. Była także kuratorką, organizatorką wystaw. W drugiej połowie lat osiemdziesiątych wraz z Kingą Kawalerowicz prowadziła galerię sztuki w siedzibie Stowarzyszenia Historyków Sztuki w Warszawie. W latach dziewięćdziesiątych tworzyła program Zachęty. Jednakże uważała, że zasadniczym powołaniem krytyka sztuki jest pisanie. Jako autorka tekstów była aktywna przez całe swoje zawodowe życie. W ostatnich latach publikowała w „Tygodnika Powszechnym” i „Więzi”.

W początku lat sześćdziesiątych wyjechała do Francji, związała się z malarzem Izaakiem Celnikierem, w Paryżu urodził się ich syn Jakub. Będąc w Paryżu nie straciła kontaktu z polską sceną artystyczną. Pisała do „Polityki”, „Więzi”, „Miesięcznika Literackiego”, wygłaszała felietony o sztuce w Radio France Internationale (RFI). Styczność ze sztuką międzynarodową umożliwiła jej napisanie książki „Sztuka inna, sztuka ta sama”, której bohaterami byli Jean Dubuffet, Nicolas de Staël, Wols i Jackson Pollock (Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1974). W 1978 powróciła do Polski i zatrudniła się w Zarządzie Głównym ZPAP, gdzie między innymi pracowała w redakcji „Biuletynu Informacyjnego”. W stanie wojennym włączyła się w ruch kultury niezależnej, w 1984 była współzałożycielką podziemnego czasopisma o sztuce „Szkice”, które wychodziło do 1989 roku. Publikowała pod pseudonimem Jakub Bem i Maria Wisnowska. W Zachęcie, której kierownictwo jej powierzono w grudniu 1989 roku, a gdzie pracowała do połowy 1993 roku, organizowała wystawy podsumowujące dekadę lat 80., takie jak m.in. „Galerie lat osiemdziesiątych” (1990), „Cóż po artyście w czasie marnym? Sztuka niezależna lat 80.”, której kuratorem był Tadeusz Boruta (1990/1991), „Szyk polski”, autorstwa Andrzeja Bonarskiego i Maryli Sitkowskiej (1991) oraz „Epitafium i siedem przestrzeni” Janusza Boguckiego i Niny Smolarz (1991). Wydarzeniem była wystawa „Jesteśmy” Wiesławy Wierzchowskiej i Elżbiety Dzikowskiej (1991), która przypomniała sztukę polskich artystów tworzących za granicą, wystawa „Gruppy” w 1992 roku czy wystawa ukazująca historię środowisk galerii Sigma i Repassage przygotowana w 1993 roku przez Marylę Sitkowską.